Nieuwsbrief zomer 2021

Aan: politieke partijen van de gemeenten Ede, Wageningen, Veenendaal, Rhenen, Scherpenzeel, Renswoude

Onderwerp: uw verkiezingsprogramma voor de gemeenteraadsverkiezingen maart 2022

Datum: 22 juni 2021

Beste lokale fracties en programmacommissies,

Weinig onderwerpen zijn zo spannend voor u als de energietransitie. De noodzaak tot actie wordt door velen gedeeld. Tegelijkertijd is de weerstand tegen bepaalde maatregelen, zoals in de RES, sterk toegenomen. In de Regionale Energie Strategie (RES) van Foodvalley zijn ambitieuze doelen gesteld waarmee de Foodvalley gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen als onderdeel van Nederland.

Kunt u recht doen aan dit belangrijke onderwerp in uw verkiezingsprogramma? Jazeker, dat kunt u! Wij helpen u graag daarbij met verschillende voorstellen die we hieronder verder uitleggen.

Voorstellen voor uw verkiezingsprogramma

1. Ga voor rechtvaardigheid in klimaatbeleid

Recent is een onderzoek van de TUDelft gepubliceerd over steun aan klimaatbeleid (zie https://www.tudelft.nl/tbm/pwe/case-studies/klimaatraadpleging).  Uit dit onderzoek blijkt dat heel veel Nederlanders een ambitieuzer klimaatbeleid willen steunen. Wel moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan voordat het als rechtvaardig en efficiënt wordt ervaren. Rechtvaardig betekent dat er zichtbaar alles aan gedaan moet zijn om niet-schadelijke maatregelen in de persoonlijke levenssfeer van burgers te nemen zoals energiebesparing en zon-op-dak. Pas daarna zijn maatregelen aanvaardbaar die wel een negatieve invloed hebben op de leefomgeving (denk hierbij aan zonnevelden en windturbines). Rechtvaardig betekent ook dat grote ondernemingen niet meer worden ontzien en dat de vervuiler betaalt. En als laatste betekent rechtvaardig ook dat de energietransitie niet wordt afgewenteld op de mensen met lagere inkomens.

2. Participatie is noodzaak

Volgens de onderzoekers uit het in punt 1 genoemde onderzoek, beseft de grote middengroep dat klimaatbeleid noodzakelijk is. Deze groep wil er dan ook bij betrokken zijn. Inwoners willen een serieuze stem hebben bij het bepalen wat wel en wat niet moet gebeuren.

De landelijke koepel van energiecoöperaties (Energie Samen) pleit er al enkele jaren voor dat bij windenergie projecten inwoners al in een heel vroeg stadium worden betrokken en wel voordat precies duidelijk is waar de windturbines kunnen komen te staan. De ervaring leert dat er dan zelfs projecten mogelijk zijn zonder bezwaarprocedures. Participatie mag dus geen holle frase zijn. Het proces valt of staat met de participatie van burgers.

3. Energiecoöperaties zijn maatschappelijke partnerorganisaties van de gemeente bij de realisatie van de energietransitie.

Juridisch en fiscaal zijn we een onderneming, maar wel van, voor en door burgers en zonder winstoogmerk. Wij kunnen een veel grotere bijdrage leveren aan de energietransitie als gemeenten met ons als maatschappelijke partner een duurzaam samenwerkingsverband aangaan. Wij zijn een organisatie van een groot aantal inwoners. Inwoners die samenwerken aan een duurzame toekomstbestendige leefomgeving. Participatie staat hoog in het vaandel van coöperaties.

4. Stel per direct een beleidskader op voor grootschalige opwekprojecten waarin lokaal eigendom en zeggenschap (minimaal 51%) centraal staat.

Wij stellen voor dat de gemeente, net als veel andere Gelderse gemeenten, de maatschappelijke tender (zie https://www.geldersenergieakkoord.nl/actueel/de-maatschappelijke-tender-als-route-naar-lokaal-eigendom) als uitgangspunt voor beleid en uitvoering neemt. Lokale participatie in trajecten en aansluiten bij initiatieven vanuit de samenleving is belangrijk. De gemeente en de lokale energiecorporatie (ValleiEnergie) trekken hierin samen op, als partners! Zeggenschap over het gehele ontwerpproces is hierbij essentieel omdat daarin de keuzes voor duurzame toekomstbestendige leefomgeving worden gemaakt.

5. Zet het financiële instrumentarium van de gemeente (bankgaranties, lage-rente leningen, etc.) in voor energiecoöperaties om lage-inkomensgroepen bij projecten te kunnen betrekken.

Een goed voorbeeld is het Op-Rozen project Meikade van de gemeente Ede met ValleiEnergie. We bieden hierbij een model om iedereen in de gemeente met een ‘smalle’ beurs ook deel te laten nemen in de energietransitie en daar direct voordeel uit te halen. De energietransitie mag geen feestje van de hoge inkomensgroepen zijn waarbij de lasten op den duur terecht komen bij de lage inkomensgroepen.

6. Zet maximaal in op energiebesparing en zon-op-dak.

Durf groot te denken als het gaat om stimulering van energiebesparing. Denk aan grootschalige campagnes, uitbreiding van de duurzaamheidsleningen, gratis warmtescans. Durf ook de grenzen op te zoeken bij nieuwe bedrijfsgebouwen om zon-op-dak af te dwingen. En vier de successen van deze aanpak. Zichtbaarheid van energiebesparing en zon-op-dak is essentieel.

7. Onderstreep de rol van de gemeente als regisseur, stimulator en katalysator in de energie besparing en de collectieve warmtetransitie.

Verduurzamen (isoleren, andere warmtesystemen) van de gebouwde omgeving is voor gebouweigenaren (huizenbezitters, maatschappelijke instellingen en ondernemers) erg complex. Zij hebben daarom grote behoefte aan een onafhankelijke en niet commerciële helpdesk (energieloket) waar ze terecht kunnen met vragen en dilemma’s. Besef dat de warmtetransitie gedeeltelijk plaats vindt achter de voordeur. Zonder serieuze  participatie zal dit heel langzaam gaan.

Toelichting

Het onderzoek van de TUDelft maakt wederom duidelijk dat het gros van de Nederlanders de klimaatverandering ervaart als een klimaatcrisis die op weg is naar een klimaatnoodtoestand. Maar als het gaat om maatregelen nemen waar ze zelf ook last van hebben (bijvoorbeeld windturbines of zonnevelden dichtbij), dan is nog maar een minderheid bereid tot het nemen van deze last als er niet eerst andere maatregelen zijn genomen.  

De energietransitie is de afgelopen tijd meer een maatschappelijke transitie geworden dan een technische transitie. De groei van onze energiecoöperatie onderstreept dat: steeds meer mensen willen actie, maar wel onder onze voorwaarden. De energietransitie raakt direct onze leefomgeving en komt bij de warmtetransitie zelfs achter de voordeur. Dit wordt onderstreept door de emoties die de afgelopen tijd vrijkwamen bij bijvoorbeeld de plaatsing van windturbines en de vergunningverlening van zonnevelden.

Steeds meer mensen sluiten zich aan bij energiecoöperaties. In Nederland zijn al ruim 600 energiecoöperaties actief. In FoodValley zijn dat er nu zeven (voor zover wij weten). Allemaal zijn het stabiele of groeiende organisaties. De energiecoöperatie blijkt een organisatievorm te zijn waar velen zich thuis voelen: dichtbij, elk lid heeft evenveel invloed, het doel is niet winstmaximalisatie maar een betere en duurzame leefomgeving (energietransitie, natuur, landschap) met respect voor je buren.

Als energiecoöperatie voelen wij de noodzaak de verduurzaming van onze energievoorziening te versnellen. Daarin volgen wij de Trias Energetica:

• besparen;
• duurzaam opwekken;
• duurzaam inkopen.

Het onderzoek van de TUDelft maakt duidelijk dat de Trias Energetica ook de logica is van de meeste Nederlanders. Ze geven aan eerst maximaal in te willen zetten op energiebesparing en zon-op-dak. Als coöperatie geven wij dat handen en voeten. Wij bemensen de energieloketten van de meeste Foodvalley gemeenten, we voeren campagnes uit, we zijn permanent in gesprek met jullie inwoners en realiseren zon-op-daken die eigenaren anders niet zouden volleggen.

Maatschappelijke partner

Kortom, wij werken aan veel van de doelen van de gemeenten in de energietransitie. Toch worden wij nog steeds benaderd als ‘deel van de markt’ en alsof wij een commercieel bedrijf zijn. Dat helpt niet. Wij kunnen een grotere rol spelen in het behalen van de gewenste maatschappelijke doelen als de gemeenten bereid zijn ons als maatschappelijke partner te benaderen.

De grote controverses in de energietransitie discussie in onze samenleving gaan vooral over duurzaam opwekken. Ondanks dat al onze leden de klimaatnoodtoestand serieus nemen en actie ondernemen, woedt de discussie over duurzame opwek ook bij ValleiEnergie. Binnen onze  energiecoöperatie vinden we dat we samen voor meer duurzame opwek projecten moeten zorgen. En dat we dit moeten doen met respect voor onze fysieke leefomgeving en onze buren. Het liefst realiseren we op dezelfde locatie zon-op-dak, zon-op-land en windenergie samen met een laadinfrastructuur, opslagsystemen en wellicht ook waterstofproductie. Kernwaarden voor ons hierbij zijn:

• meervoudig ruimtegebruik,
• efficiënt omgaan met maatschappelijke middelen.

En daarmee ontlasten we de verzwaring van het elektriciteitsnet en maken we de energievoorziening in al haar facetten lokaal en toegankelijk.

Wij willen grootschalige en duurzame opwekprojecten (windturbines en zonnevelden) realiseren. Op dit moment zitten we midden in de realisatie van het zonneveld aan de Meikade in Ede. ValleiEnergie heeft een eigen projectbureau opgericht van waaruit wij steeds professioneler allerlei projecten realiseren. En omdat andere coöperaties in de Foodvalley dezelfde ontwikkelingen doormaken, voeren wij nu met anderen verkennende gesprekken om vanuit het projectbureau ValleiEnergie Advies en Projecten ook andere Foodvalley energiecoöperaties te gaan ondersteunen.   

Bij de realisatie van grootschalige duurzame opwekprojecten werken we zo nodig samen met grote commerciële projectontwikkelaars. We doen dit alleen onder de voorwaarde dat wij minimaal gelijkwaardige zeggenschap over het gehele project hebben. Uiteindelijk is zeggenschap over het gehele ontwikkeltraject essentieel om grootschalige duurzame opwekprojecten te kunnen realiseren met respect voor onze fysieke leefomgeving en onze buren. Alleen dan kan het integrale doel van een betere en duurzame leefomgeving  centraal staan.

Maatschappelijke tender om de maatschappelijke partner in stelling te brengen

In de RES Foodvalley wordt veel waarde toegedicht aan lokaal eigenaarschap en zeggenschap bij grootschalige wind- en zonne-energie projecten. Vaak wordt in één adem de energiecoöperatie genoemd die dat vorm moet geven. Wij willen die rol op ons nemen. Maar dat kunnen we alleen als de gemeente het principe van minimaal 51% zeggenschap (eigenaarschap in alle facetten, dus veel meer dan alleen financieel participeren) door lokale partijen zo sterk mogelijk borgt in haar RO-beleid en in de verordening die de verlening van de omgevingsvergunning regelt. Verder pleiten we net als in het Gelders Energie Akkoord (GEA) voor het opnemen van de maatschappelijke tender in de omgevingsverordening als instrument om de lokale zeggenschap maximaal te borgen.

Inclusieve energietransitie

Waar mogelijk zoeken wij naar instrumenten om de lusten van de energietransitie ook terecht te laten komen bij de lage inkomensgroepen. Het Op-Rozen project dat we samen met de gemeente Ede vorm hebben gegeven aan de Meikade is een goed voorbeeld daarvan. 120 huishoudens met een maximaal jaarinkomen van iets meer dan € 40.000 kunnen, zonder eigen investering, deelnemen aan de Meikade. De enige voorwaarde is dat zij hun stroomcontract oversluiten naar ValleiEnergie. Daarmee bespaart een huishouden zo’n € 60 tot € 100 per jaar op zijn energierekening. 

Gebiedsprocessen

Veel van de duurzame opwek zal uiteindelijk zichtbaar worden in het landelijk gebied. Daarmee dreigen de lasten onevenredig zwaar te drukken op de bewoners van het landelijk gebied. ValleiEnergie pleit voor integrale gebiedsprocessen waarbij de energietransitie én de landbouwtransitie én de versterking van de natuurwaarden vorm krijgen in een participatief proces met en van de bewoners van die gebieden. Geef de bewoners van het landelijk gebied een extra zware stem in het bepalen van de toekomst van hun gebied onder de randvoorwaarde dat zowel de energietransitie als de landbouwtransitie een serieuze plek krijgen in hun gebiedsplan.

Energie besparen, warmtetransitie en participatie

Vanaf 2015 hebben de Foodvalley gemeenten ervaringen opgedaan met gemeentelijke energieloketten in het project “Samenwerkende energieloketten Foodvalley”. In de afgelopen zes jaar is het onafhankelijke, niet commerciële aanspreekpunt voor iedereen van grote waarde gebleken. Het instrumentenkoffertje van de gemeenten om huizenbezitters, ondernemers en huurders te begeleiden, is hiermee met succes uitgebreid. En dat is te zien: de particuliere huizenbezitters doen het relatief goed in de verduurzaming van hun woningen.

Gezien de grote noodzaak te verduurzamen, willen wij ervoor pleiten dat gemeenten de rol van regisseur, stimulator en katalysator met verve op zich nemen. Gebouweigenaren hebben behoefte aan een gemeente die bereid is hen te begeleiden in de keuzes die ze moeten maken om hun bezit te verduurzamen. Gezien de grote en complexe opgave in de energiebesparing, is het zaak dat gemeenten zichzelf in deze rollen versterken.

Dit jaar worden de warmtetransitievisies door de gemeenten vastgesteld. Dit wordt nog vaak als een technisch vraagstuk benaderd. Waar kan efficiënt een warmtenet gerealiseerd worden? In welke buurten is het efficiënter in te zetten op volledige elektrificatie van de warmtevoorzieningen?

Van participatie van inwoners in het opstellen van de warmtetransitievisies is dan ook helaas nog weinig sprake geweest.

De warmtetransitie vindt echter gedeeltelijk achter de voordeur plaats en zal in veel gevallen een volgende stap zijn in de verduurzaming (energiebesparing) van de woning. Zonder serieuze betrokkenheid van de inwoners zal het zeer langzaam gaan. Naast de grote warmtenetten en volledige elektrificatie pleiten wij voor collectieve buurtgerichte (wijk – dorp) oplossingen zoals kleine lokale warmtenetten. De gezamenlijke energiecoöperaties van Nederland hebben het netwerk Energie Samen Buurtwarmte opgezet om kennis en ervaringen rond deze systemen te bundelen en te delen.

Wij wensen u veel succes en durf toe bij het opstellen van uw verkiezingsprogramma’s. Wij hopen dat u hierin ruimte maakt voor de lokale energiecoöperatie ValleiEnergie en de zaken waarvoor wij ons dagelijks hard maken in deze energietransitie: van voor en door ons allen.

Met vriendelijke groet,

Kees Donker                                                               Jessica Tonneyck

voorzitter ValleiEnergie                                               secretaris ValleiEnergie

­­­­­­­­­­

Als u met ons gesprek wilt over deze voorstellen of behoefte heeft aan verdere uitleg, kunt u contact opnemen met: Lex Hoefsloot                         

Lex.hoefsloot@valleienergie.nl

06 50 65 37 35